Ο Κιλκισιώτης κορυφαίος ποιητής της Βουλγαρίας

Μέρος 1ο. Η ζωή και το έργο του

Επιμέλεια-παρουσίαση: Χρήστος Γκόλιαρης

Ο Χρίστο Σμύρνενσκι θεωρείται ένας από τους πλέον σημαντικούς εκπροσώπους της βουλγαρικής λογοτεχνίας, και τα έργα του εμπίπτουν στην κατηγορία των κλασικών, ενώ τον έχουν κατατάξει μεταξύ των εθνικών ποιητών της χώρας. Προς τιμήν του φέρουν το όνομά του δεκάδες σχολεία στη Βουλγαρία, καθώς και ένα ακρωτήριο στη Ανταρκτική.

Ο Χρίστο Σμύρνενσκι γεννήθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου του 1898 στην πόλη του Κιλκίς, και ήταν βουλγαρικής καταγωγής. Γονείς του ήταν ο Ντίμιτροφ Ισμιρλίεφ (Димитров Измирлиев) και μητέρα του η Ελισάβετ Ποπατανάσωφ (Елисавета Попатанасова). Ο πατέρας του ασχολούνταν με το εμπόριο και συμμετείχε στην εξέγερση για τη δημιουργία ανεξάρτητου Μακεδονικού κράτους και συλληφθείς από τους Τούρκους φυλακίστηκε για κάποιο χρονικό διάστημα. Με την κατάληψη του Κιλκίς τον Ιούνιο του 1913 από τον Ελληνικό στρατό αναχωρούν από το Κιλκίς οικογενειακά και εγκαθίστανται στη Σόφια. Εκεί η οικογένεια Ισμιρλίεφ  έχει οικονομικές δυσκολίες. Παρόλα αυτά ο Χρίστο συνεχίσει τις σπουδές του στο τεχνικό Λύκειο της πρωτεύουσας. Όταν δεν πηγαίνει σχολείο, το νεαρό αγόρι πουλάει εφημερίδες και εργάζεται ως πωλητής σε κατάστημα αποικιακών.

Πιστεύοντας στο συγγραφικό του ταλέντο, το 1915 αρχίζει να συνεργάζεται με τη σατιρική εφημερίδα « Τι είναι» („К'во дае), όπου παρουσιάζει διάφορα χιουμοριστικά κείμενα με το ψευδώνυμο Vedbal.(Από το όνομα του αγαπημένου του σκύλου στο Κιλκίς). Την επόμενη χρονιά άρχισε να γράφει χιουμοριστικά ποιήματα και επιφυλλίδες για τις εφημερίδες "Βουλγαρία" (Българан), «Τοπική λύρα» (Родна лира) και «Το γέλιο και τα δάκρυα" (Смях и сълзи ).

Το 1917 ο νεαρός Χρίστο χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το ψευδώνυμο Σμύρνενσκι, από το επίθετό του Ισμιρλίεφ, όπου η λέξη Ismir σημαίνει Σμύρνη. Στα ελληνικά είναι το προσωνύμιο «Σμυρνιός». Τόσο τα επίθετα των γονιών του, όσο και το προσωνύμιό του παραπέμπουν σε ελληνικές γλωσσικές ρίζες, αλλά μη υπαρχόντων «πλείονων» στοιχείων σταματούμε κάθε αναφορά. Με το ξέσπασμα του Α! Παγκοσμίου Πολέμου, φοιτά ως δόκιμος στη Στρατιωτική Σχολή της Σόφιας. Στο τέλος του 1917 ξεσπά στη Ρωσία η Οκτωβριανή Επανάσταση, η οποία συμβάλλει στη διάδοση των σοσιαλιστικών-κομμουνιστικών ιδεών στη Βουλγαρία. Παρά τις προσπάθειες της βουλγαρικής κυβέρνησης να περιορίσει την επιρροή της κομμουνιστικής ιδεολογίας, οι ιδέες της βρήκαν πολλούς υποστηρικτές στη Βουλγαρία ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγεται και ο Χρίστο. Ακολουθεί το σοσιαλιστικό κίνημα και όταν γίνεται αυτόπτης μάρτυρας, με τη συμμετοχή και της Σχολής του στη  βίαιη και αιματηρή καταστολή της εξέγερσης μέρους των Στρατιωτών της Σόφιας, το 1918, εναντίον του βασιλιά Φερδινάνδου, εγκαταλείπει τη στρατιωτική σχολή και ξεκινά τη συμμετοχή του σε κοινωνικούς αγώνες. Με την είσοδό του στην πολιτική ζωή έγινε μέλος της συντακτικής επιτροπής της εφημερίδας "Βουλγαρία" και κερδίζει τα προς το ζην για πρώτη φορά ως υπάλληλος της.

Στα τέλη του 1919 το Κομμουνιστικό Κόμμα της Βουλγαρίας εκδίδει το εβδομαδιαίο καλλιτεχνικό και λογοτεχνικό περιοδικό το «Κόκκινο γέλιο» (Червен смях). Ο Χρίστο Σμύρνενσκι συμμετέχει στην έκδοση και δημοσιεύει πολλά από τα έργα του στις σελίδες του. Το 1920 ήταν ένα σημείο καμπής στη λογοτεχνική του πορεία. Θεώρησε την αξιολόγηση των αισθητικών του αναζητήσεων  και τα έργα που δημιούργησε μέχρι τότε ως εκδηλώσεις της «παρακμής». Το πρώτο πραγματικό του ποίημα, όπως ισχυρίζεται η σοσιαλιστική λογοτεχνική κριτική, το έγραψε με θέμα  «Πρωτομαγιά»,  στο περιοδικό "Κόκκινο γέλιο». Η περίοδος 1920-1921 αποδείχθηκε εξαιρετικά παραγωγική για τον ποιητή. Έχει εκδώσει πολλά από τα ποιήματά του σ’ αυτό στο εβδομαδιαίο λογοτεχνικό περιοδικό. Μεταξύ των έργων του (ποιημάτων) διακρίνονται “οι κόκκινες μοίρες» (Червените ескадрон), «το γένος» (Ний) και άλλα. Το 1922 δημοσιεύεται η ποιητική του συλλογή, "Μια μέρα" (на Да бъде ден). Κυκλοφόρησε σε 1.500 αντίτυπα, αλλά λόγω του μεγάλου ενδιαφέροντος επανεκδόθηκε εμπλουτισμένο με νέα ποιήματα και τίτλο «Για να είναι μια μέρα» (.Да бъде ден). Και οι δύο συλλογές είναι οι μεστότερες του ποιητή και αυτές που τον οδήγησαν στο «Βουλγαρικό Παρνασσό». Τα ποιήματα στο έργο αυτό διαθέτουν σημαντική κοινωνική δέσμευση και καταγγέλλει τις κοινωνικές ανισότητες και αδικίες, ενώ εξυμνεί τις δυνάμεις που θα αλλάξουν την κοινωνία. Η υγεία όμως του ποιητή κλονίζεται. Διαγνώσθηκε φυματίωση, που τον ταλανίζει για 2 περίπου χρόνια και παρά την άσχημη οικονομική του κατάσταση καταφεύγει για κάποιους μήνες σε ορεινά θεραπευτικά κέντρα στην περιοχή της Ρίλας. Η κατάστασή του όμως επιδεινώνεται και η ασθένεια του τον εξαντλεί σταδιακά. Στις 18 Ιουνίου του 1923 ο Χρίστο Σμύρνενσκι  απεβίωσε σε ηλικία μόνο 24 ετών.

Τα έργα του αποτελούν  σημαντικό τμήμα της βουλγαρικής λογοτεχνίας και κυρίως η ποίησή του. Ο Σμύρνενσκι κληρονομεί ένα φωτεινό ίχνος στη βουλγαρική ποίηση και το έργο του εξακολουθεί και σήμερα να λαμπρύνει τη βουλγαρική λογοτεχνία. Θεωρείται ένας από τους Εθνικούς ποιητές της χώρας. Αναγνωρίστηκε ως ένας από τους πρώτους εκπροσώπους του βουλγαρικού «μετασυμβολισμού» *. Η ποίηση του Χρίστο Σμύρνενσκι διαθέτει κοινωνικό ρεαλισμό. Το έργο του καταγγέλλει την κοινωνική αδικία, εκφράζει διαμαρτυρία, οργή και παρουσιάσει τα πραγματικά γεγονότα της ζωής με ένα συμβολισμό που συγκινεί ιδιαίτερα τους νέους και τις αδύναμες κοινωνικά ομάδες. Τα χιουμοριστικά του έργα με έναν οξυδερκή συμβολισμό σατιρίζουν υπαρξιακές ανησυχίες και διεφθαρμένες συνειδήσεις.

Προς τιμήν του στην Ανταρκτική, Σοβιετικοί και Βούλγαροι εξερευνητές ονόμασαν ένα ακρωτήριο «Χρίστο Σμύρνενσκι», στο νησί Robert στα νότια Νησιά Σέτλαντ. Επίσης η πατρική του οικία στη Σόφια έχει μετατραπεί σε μουσείο για τα λογοτεχνικά του έργα.

Μετά το θάνατό του τα έργα του εκδόθηκαν σε επανειλημμένες εκδόσεις και τα δημοσιευμένα και τα ανέκδοτα. Οι τελευταίες εκδόσεις περιλαμβάνουν το σύνολο του έργου του σε 8 τόμους. Εκτός από τα ποιητικά του έργα, εκ των οποίων τα πιο βασικά αναφέραμε παραπάνω, εξέδωσε και αρκετά πεζά: είτε σε διηγήματα και ενδεικτικά «Από το ημερολόγιο ενός Άγγλου υπολοχαγού»(Из дневника на един английски поручик), «Καλοκαιρινή νύχτα» (Лятна нощ), «Ιστορία της σκάλας» (Приказка за стълбата) κ.α., είτε σε επιφυλλίδες και ενδεικτικά «Αιώνια Φαρισαίος» (Вечният фарисеин) «Άρτος και θεάματα» (Хляб и зрелища), «Φιλανθρωπία» (Благотворителност) κ.ά. Τα ποιητικά του έργα, πολυάριθμα, εκδίδονται κατά έτος συγγραφής με πρώτο τόμο το 1917 και τελευταίο το 1923.

*Μετασυμβολισμός, είναι το ποιητικό λογοτεχνικό κίνημα που εμφανίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και η θεματική του εκφράζει χαμηλόφωνη διαμαρτυρία για τα πολεμικά τραυματικά βιώματα, οργή για την κοινωνική αδικία, συμπαράσταση στα αδύναμα κοινωνικά στρώματα. Η γλώσσα τους είναι από απλή συμβολική μέχρι υπερρεαλιστική. Στην Ελλάδα κυριότεροι εκπρόσωποι θεωρούνται ως ένα βαθμό ο Καρυωτάκης και κυρίως οι Α. Αλεξάνδρου, Μ. Αναγνωστάκης, Τ. Σινόπουλος και Τ. Πατρίκιος.