Η μη συνειδητοποίηση των καταστροφικών αλλαγών
"Τον τίτλο του παρόντος κειμένου δανεισθήκαμε από σχετικό άρθρο του περιοδικού “Ο Σωτήρ” (Φεβρουάριος 2017), που αναφέρεται σε μια αλληγορική ιστορία του Olivier Clerc, για να υπογραμμίσει την αβουλία, την απάθεια, τη νωχελικότητα και το λήθαργο της σύγχρονης κοινωνίας μας. Αυτή η ιστορία έχει να κάνει με “το βατραχάκι που δεν ήξερε ότι θα βραζόταν”.
Ο Olivier Clerc (Ολιβιέ Κλερ) είναι Ελβετογάλλος συγγραφέας και φιλόσοφος. Γεννήθηκε στις 12.9.1961 στη Γενεύη της Ελβετίας και από το 1986 διαμένει στη Βουργουνδία της Γαλλίας. Εχει συγγράψει πλέον των είκοσι βιβλίων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και ένα με την ως άνω ιστορία. Με την ιστορία αυτή ο Ολιβιέ Κλερ προσπαθεί, με αλληγορικό τρόπο, να κάνει εμφανή τα καταστροφικά αποτελέσματα που έχει, η μη συνειδητοποίηση των μεταβολών και αλλαγών μέσα στην κοινωνία μας. Και είναι καταστροφικά αυτά τα αποτελέσματα, διότι επηρεάζουν αργά μεν, αλλά σταθερά, την υγεία μας, τις μεταξύ μας σχέσεις, την κοινωνική εξέλιξη, το περιβάλλον, κ.ά. μέχρι της τελικής εξαθλιώσεως.
Μέσα σ’ αυτήν την ιστοριούλα, ο συγγραφέας έχει συμπυκνώσει τα πνευματικά συστατικά της ανθρώπινης ζωής και την απαραίτητη γνώση, την οποία θα πρέπει ο καθένας να ενστερνισθεί και να αφομοιώσει, για να ζει συνειδητά και να διακρίνει τα σημεία των καιρών, ώστε όταν έρθουν “τα δύσκολα”, να βρεθεί σε ετοιμότητα και να αντιδράσει άμεσα και με επιτυχία.
Η “ιστορία” με το βατραχάκι
Ας υποτεθεί ότι υπάρχει μία χύτρα γεμάτη δροσερό νερό, μέσα στο οποίο πλέει ανέμελα ένα βατραχάκι. Κάποιος ανάβει κάτω από τη χύτρα μια μικρή φωτιά, οπότε το νερό αρχίζει να ζεσταίνεται, πολύ σιγά. Λίγο-λίγο, το νερό γίνεται χλιαρό. Το βατραχάκι το βρίσκει μάλλον ευχάριστο. Γι’ αυτό συνεχίζει να κολυμπά, ευχαριστημένο και χαρούμενο, μέσα στο χλιαρό νερό. Εν τω μεταξύ, η θερμοκρασία του νερού διαρκώς ανεβαίνει και το νερό γίνεται πιο ζεστό απ’ όσο θα ήθελε το βατραχάκι, δηλαδή από όσο θα το θεωρούσε ευχάριστο. Αποτέλεσμα: Αισθάνεται κάπως κουρασμένο, αλλά παρ’ όλα αυτά, δεν αισθάνεται κανένα φόβο. Σε λίγα λεπτά το νερό της χύτρας γίνεται αληθινά ζεστό και το βατραχάκι αρχίζει να αισθάνεται δυσάρεστα. Θέλει να πεταχτεί έξω, αλλά δεν μπορεί. Αισθάνεται εξουθενωμένο. Γι’ αυτό το λόγο υπομένει και δεν αντιδρά. Εν τω μεταξύ, η θερμοκρασία στο νερό της χύτρας συνεχίζει να ανεβαίνει και το βατραχάκι παρέλυσε τελείως και αδυνατεί να αντιδράσει. Εμεινε άπρακτο και αφημένο στη μοίρα του. Ετσι κατέληξε να βράσει και τελικά να πεθάνει μέσα το ζεματιστό νερό.
Μια σημαντική υπόθεση
Εάν έριχναν το βατραχάκι στο νερό της χύτρας με θερμοκρασία πχ πενήντα (50) βαθμών, αυτό με μια γερή εκτίναξη των ποδιών του, θα πηδούσε αμέσως έξω από τη χύτρα και θα σωζόταν. Τώρα, με την αργή αύξηση της θερμοκρασία του νερού, σιγά-σιγά προσαρμόσθηκε μέχρι που παρέλυσε, ζεματίσθηκε και πέθανε. Τί αποδεικνύει αυτό. Αυτό αποδεικνύει ότι όταν μια μεταβολή, μια αλλαγή, πραγματοποιηθεί με έναν τρόπο αργό, πολύ αργό, περνά σχεδόν απαρατήρητη, δεν γίνεται συνειδητή και στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν προκαλεί καμμιά σοβαρή ανησυχία και καμμιά αντίδραση. Δεν ωθεί σε καμμιά κινητοποίηση, σε καμμιά αντίσταση και σε καμμιά επανάσταση. Ολοι σχεδόν, με τον καιρό προσαρμόζονται και εφησυχάζουν. Και αν κάποιος συμβεί να αντιληφθεί που οδηγείται το πράγμα και αρχίσει να φωνάζει για να ξεσηκώσει και τους άλλους, τον θεωρούν και “φαιδρό”, για “ψώνιο” κατά το κοινός λεγόμενον και συνεχίζουν τον “μακάριο” πνευματικό και κοινωνικό τους ύπνο, οι δε επιτήδειοι, αυτοί που προκαλούν τις αργές, αλλά συνεχόμενες και βαθμιαία επαυξανόμενες μεταβολές, φροντίζουν με το δικό τους, πονηρό τρόπο, να τον βγάλουν από τη μέση. Ετσι η κοινωνία όταν κάποτε, αργά πια, αντιληφθεί ότι καίγεται ως “απονευρωμένη” και παράλυτη, δεν θα μπορεί να αντιδράσει. Θα ζεματισθεί, θα “βράσει” και θα πεθάνει, σαν το αφελές βατραχάκι.
Μεταφορά στο ελληνικό σήμερα
Ενα καίριο ερώτημα: Εδώ “χαλάει” ο κόσμος, γίνεται το “απάνω-κάτω” και δεν κουνιέται κανείς. Μήπως γίναμε και εμείς κοινωνία αφελών βατράχων; Πολύ φοβούμαι ναι, και αλοίμονό μας, δεν το συνειδητοποιήσαμε. Για να το καταλάβουμε σε τί καζάνι μέσα βρεθήκαμε, αρκεί να παρατηρήσουμε αυτό που συμβαίνει στην κοινωνία μας εδώ και μερικές δεκαετίες. Η κοινωνία μας υφίσταται μια αργή μεν, αλλά αδιάκοπη, σταδιακή και μεθοδευμένη εξαφάνιση των αξιών και των ιδανικών της, που είναι και πανανθρώπινες αξίες. Δεν το καταλαβαίνει όμως και γι’ αυτό εφησυχάζει, μιας και αυτό γίνεται αργά, σιγανά και αθόρυβα, για να προσαρμόζεται αυτή και να συνηθίζει, ώσπου να απονευρωθεί, να παραλύσει τελείως και να υποστεί το βρασμό και το θάνατο. Κατά μιαν άλλη παρομοίωση, η κοινωνία μας παίζει και πειραματίζεται με χονδρά σχοινιά που καταλήγουν σε θηλιές και κάποια στιγμή μια χονδρή θηλιά μπαίνει γύρω στο λαιμό της. Τότε ο κρυμμένος, πονηρός εχθρός της, πετιέται ξαφνικά και, όπως λέγει και ο Λένιν, τραβάει με δύναμη την άκρη του σχοινιού και η αφελής κοινωνία απαγχονίζεται.
Οπως επισημαίνει και κάποιος ανώνυμος, ου ανέβασε ένα σχετικό κείμενο στο διαδίκτυο, “ένα μεγάλο μέρος καταστάσεων που πριν από 20, 30 ή 40 χρόνια, θα μας έκαναν να φρίξουμε και να βγούμε στους δρόμους, σιγά-σιγά έγιναν κοινότυπες και σήμερα περνάνε απαρατήρητες ή αφήνουν τελείως αδιάφορη την πλειονότητα του κόσμου”.
Γιατί γίνονται αυτές οι ύποπτες αλλαγές;
Αυτές οι αλλαγές γίνονται τάχα για το καλό της κοινωνίας, για την επιστήμη, την πρόοδο και την ευημερία. Στην πραγματικότητα όμως γίνονται για το παράνομο και απάνθρωπο κέρδος, απ’ όποια σκοπιά και αν το δει κανείς. Ετσι (συνεχίζει το κείμενο του ως άνω ανώνυμου στο διαδίκτυο), “γίνονται διαρκώς αυθαιρεσίες κατά της προσωπικής ελευθερίας εκάστου, της αξιοπρέπειάς του, της ακεραιότητάς της φύσεως, της ομορφιάς και της χαράς της ζωής, με αργό ρυθμό αλλά ασταμάτητα, με την συνεχή συνενοχή των αδαών θυμάτων, που ίσως και στο μεταξύ να έχουν χάσει την ικανότητα και τη θέλησή του να αμυνθούν”.
Πώς είναι τα προγνωστικά για το μέλλον;
Δυστυχώς, τα προγνωστικά για τον μέλλον είναι όχι απλώς άσχημα, αλλά απελπιστικά. “Τα άσχημα προγνωστικά για το μέλλον μας, αντί να προκαλούν αντιδράσεις και εξεγέρσεις, δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να προετοιμάζουν ψυχολογικά τον κόσμο, ώστε να υφίσταται και να αποδέχεται τις εξαθλιώσεις και τις δραματικές συνθήκες ζωής που μας επιβάλλουν.
Το συνεχές σφυροκόπημα από τα μέσα ενημερώσεως με την υπερπληροφόρηση, τις κακόγουστες εκπομπές και τα reality shows, που ισοπεδώνουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια (τί κάνουν;) μεταλλάσσουν τον ανήσυχο ανθρώπινο νου σε παθητικό δέκτη, που απλά εκτελεί εντολές χωρίς κρίση και ικανότητα να αντιλαμβάνεται τί γίνεται γύρω του...” (Διαδίκτυο: “Το βατραχάκι που δεν ήξερε ότι θα βραζόταν”)
Τί πρέπει τώρα να γίνει;
Τώρα δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο. Ας μην “παίζουμε εν ου παικτοίς”. Πρέπει να επιλέξουμε: συνειδητοποίηση ή βράσιμο. “Λοιπόν, λέει ο ανώνυμος αρθρογράφος του ως άνω άρθρου, αν δεν είσθε σαν το βατραχάκι, μισοβρασμένοι, κάντε μια γερή εκτίναξη με τα πόδια, πριν είναι πολύ αργά”. Τώρα, χωρίς αναβολή, προτού βρεθούμε μισοβρασμένοι.
(Το ως άνω κείμενο του ανωνύμου, εδημοσίευσε στο περιοδικό “Ενοριακή Ευλογία” τον Απρίλιο του 2010 ο Αρχιμανδρίτης π. Μελέτιος Α. Βαρδαχάνης).
Στο πνευματικό επίπεδο
Ο συμβολισμός της ιστορίας με το αφελές βατραχάκι του Olivier Clerc, έχει εφαρμογή και στο πνευματικό επίπεδο του ανθρώπου. Οπως είναι γνωστόν, απ΄ όλα τα ζωντανά δημιουργήματα του Θεού, μόνον ο άνθρωπος έχει το προσόν της συνειδήσεως. Η συνείδηση, που λειτουργεί μέσα στο κέντρο της ανθρώπινης υποστάσεως, είναι έτσι δοσμένη από το Θεό, ώστε να προτρέπει προς το αγαθόν και να αποτρέπει από το κακόν, να επιβραβεύει την αγαθή πράξη και να ψέγει την κακή. Είναι η φωνή του Θεού μέσα μας, η οποία ανα πάσαν στιγμήν μας λέγει τί να κάνουμε. Βοηθητικά μέσα της συνειδήσεως, αυτού του άγραφου νόμου, είναι οι εντολές του Θεού. Αυτές δόθηκαν από τον Θεό από αγάπη προς τον άνθρωπο και όχι για βασανισμό του. Δόθηκαν για να τον προφυλάσσουν από ολισθήματα και να τον κατευθύνουν στο σωστό δρόμο. Είναι σαν τα σήματα της τροχαίας. Οπου οι άνθρωποι εφαρμόζουν στην πορεία τους τα σήματα της τροχαίας, βαίνουν όλα κατ’ ευχήν, όταν όμως τα παραβαίνουν, τα αποτελέσματα είναι τραγικά.
Επί του προκειμένου, τί συμβαίνει; Συχνά ο άνθρωπος, παρακινούμενος από φθόνο, εγωισμό, πλεονεξία ή άλλο πάθος, προβαίνει σε ενέργειες κακές, τι οποίες ελέγχει η συνείδησή του. Ομως καταπνίγει τη φωνή της συνειδήσεώς του και προχωρεί, νομίζοντας ότι δεν τον βλέπει κανείς και μπορεί να πράξει ό,τι κακό “εξυπηρετεί” το άτομό του. Τότε, σιγά-σιγά η συνείδησή του αρχίζει να υπολειτουργεί, αμβλύνεται και τελικά φθάνει στην πώρωση, οπότε λειτουργεί αντίστροφα. Χαίρεται για το κακό και λυπάται για το καλό. Εν τω μεταξύ, ο αόρατος παίκτης του θανάσιμου παιχνιδιού, ο μισάνθρωπος διάβολος, του μπάζει ιδέες και λογισμούς στο μυαλό, ότι δεν τον βλέπει κανείς, ότι δεν πρόκειται να τον κρίνει κανείς, ότι να μην είναι “κορόιδο” τώρα που του δίνεται η ευκαιρία, ότι “έτσι κάνουν όλοι” κλπ, κλπ. Ετσι γίνεται άρπαγας, άδικος, κλέφτης, απατεώνας, συκοφάντης, κακόλογος, ψεύτης, άσωτος, φονιάς, ανήθικος κλπ. Κάποια ώρα όμως, ο αόρατος εχθρός που κινούσε τα νήματα και τον αποκοίμιζε “βαράει” τη “ντουντούκα” του και φέρνει έτσι τα πράγματα ώστε όλες οι “βρωμιές” του να βγουν στη φόρα, να γίνει ρεζίλι και να υποστεί τις ανάλογες συνέπειες και, ει δυνατόν, να τον οδηγήσει αμετανόητο στο θάνατο και στην αιώνια καταδίκη, κάτω από τη δική του φρικτή εξουσία. Ο ίδιος ο διάβολος αφυπνίζει την τελευταία στιγμή τη συνείδησή του, η οποία αρχίζει να τον μαστιγώνει αλύπητα απ΄ αυτόν εδώ τον κόσμο και να του φέρνει μπροστά του τις εικόνες όλων των εγκληματικών ενεργειών του. Γι’ αυτό ο λόγος του Θεού λέγει για τους αμετανόητους αμαρτωλούς “θάνατος αμαρτωλών πονηρός” (ψαλμός 33 στιχ. 22).
Αντί επιλόγου
Το προμνημονευθέν περιοδικό “Ο Σωτήρ” γράφει ότι “η κοινωνία μας κοιμάται. Αβουλη. Απαθής. Νωχελική. Χλωροφορμισμένη. Εχει πέσει λες σε λήθαργο. Πότε; Την ώρα που τεκτονικός σεισμός σείει βίαια τα θεμέλιά της. Την ώρα που πελώριο παλιρροϊκό κύμα (τσουνάμι), σαρώνει και πνίγει τα πάντα σε βρώμικη λάσπη διεστραμμένων ιδεών. Την ώρα που οι πολλοί συμβιβάζονται, σαν τον επίσκοπο της Λαοδίκειας (Αποκάλ. Γ’ 14), γίνονται χλιαροί, άνευροι, ασπόνδυλοι, δειλοί.
Αλλάζουν οι νόμοι. Νομιμοποιείται το κακό. Επαινούνται οι πρόστυχοι. Προβάλονται επιδεικτικά οι διεστραμμένοι. Λοιδορούνται οι ασυμβίβαστοι. Τιμωρούνται. Και δεν αντιδρά κανείς. Και οι πολλοί τα δεχόμαστε αυτά αδιαμαρτύρητα. Γιατί; Πώς εξηγείται η νωθρότητα, η αβουλία; Απάντηση στα ερωτήματα αυτά δίνει το πολύ γνωστό παράδειγμα του Olivier Clerc (Ολιβιέ Κλερ) με το βατραχάκι” που είδαμε παραπάνω. Και το άρθρο καταλήγει: “Είμαστε μισοβρασμένοι ή όχι;”
“Το ερώτημα του Κλερ απευθύνεται στον καθένα μας. Θα συνεχίζουμε να μένουμε απαθείς μπροστά στο συντελούμενο ανοσιούργημα; Θα παρατηρούμε αδιάφοροι τα νομικά τερατουργήματα που διαλύουν τον γάμο, ευτελίζουν την οικογένεια, εξισώνουν τη σοδομική διαστροφή με την ευλογημένη ένωση του άνδρα με τη γυναίκα; Θα δεχτούμε να πουλήσουμε την ψυχή μας για μια χούφτα μουχλιασμένα ευρωδολάρια;
Τώρα!
Αύριο θα είμαστε ήδη “βρασμένοι”. Μια κοινωνία βρασμένων βατράχων”.
(Περιοδικό “Ο Σωτήρ” 15.02.2017, τεύχος 2149)
Είναι αλήθεια ότι δεν είναι όλοι οι πολίτες “μισοβρασμένα βατραχάκια”. Υπάρχουν υγιείς φωνές που ομιλούν και γράφουν, επισημαίνοντας το θανάσιμο κίνδυνο, αλλά και το “δέον γενέσθαι”. Τότε γιατί δεν αναστρέφεται η κατάσταση; Την απάντηση τη δίνει ένα αρχαίο ανέκδοτο, που αναφέρεται στον κυνικό φιλόσοφο Διογένη τον Σινωπέα (Σινώπη 412πΧ-Κόρινθος 323πΧ).
Ερώτησαν κάποιοι τον Διογένη: “Πώς συμβαίνει, ενώ τόσοι σοφοί εκφωνούν πάνω στην Πνύκα λόγους σπουδαίους, η Πολιτεία να μην προοδεύει;” Και ο Διογένης απάντησε: “η Πολιτεία δεν προοδεύει γιατί τους σπουδαίους λόγους τους εκφωνούν οι σοφοί από πάνω, αλλά τις αποφάσεις τις παίρνουν οι ανόητοι από κάτω”.
Τώρα, “ο νοών, νοείτω”.
Κων/νος Ν. Βαστάκης
Θεολόγος, τέως Λυκειάρχης