Ανάμεσα σ’ όλες τις προσευχές και τους ύμνους της Μ. Σαρακοστής, μια σύντομη προσευχή μπορεί να ονομαστεί “η προσευχή της Μ. Σαρακοστής”. Είναι απλή, αλλά γεμάτη πνευματική δύναμη και θεολογικό βάθος. Με λίγα λόγια καταφέρνει να συγκεφαλαιώσει όλο το περιεχόμενο της Μ. Σαρακοστής: “Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου, πνεύμα αργίας, περιεργείας, φιλαρχίας και αργολογίας, μη μοι δως. Πνεύμα δε σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, υπομονής και αγάπης, χάρισέ μοι τω σω δούλω. Ναι Κύριε βασιλεύ δώρησαί μοι του οράν τα εμά πταίσματα και μη κατακρίνειν τον αδελφόν μου· ότι ευλογητός ει, εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν”.
Η θαυμάσια αυτή προσευχή μας λέει ότι όλος ο αγώνας που κάνουμε σαν χριστιανοί, είναι ν’ απελευθερωθούμε από μερικές βασικές αρρώστιες ψυχικές και πάθη, που μας καταδυναστεύουν και δεν μας αφήνουν να ζήσουμε τη μετάνοιά μας. Στη συνέχεια μας καλεί να στολίσουμε την ψυχή μας με τις απαραίτητες αρετές που θα μας οδηγήσουν στη σωτηρία. Την έγραψε ο μεγάλος δάσκαλος και θεολόγος του 4ου αιώνα, ο Εφραίμ ο Σύρος.
Α. α) Κύριε... πνεύμα αργίας μη μοι δως: Είναι περίεργο ότι αρχίζει από την “ΑΡΓΙΑ”, που εμείς τη θεωρούμε ακίνδυνη, ενώ είναι ο πρώτο εχθρός της σωτηρίας μας. Η εργασία είναι ευλογημένη. Οταν ο άνθρωπος είναι αργόσχολος, αναλαμβάνει να του δώσει δουλειά ο διάβολος. Στον άνθρωπο που δεν εργάζεται, φυτρώνουν όλες οι κακίες. Το χρυσάφι, που δεν καλλιεργείται, γεμίζει ζιζάνια. “Αργία, μήτηρ πάσης κακίας”, έλεγαν οι αρχαίοι.
β) ...πνεύμα περιεργείας: Δεν πρόκειται βέβαια για την περιέργεια που μας ωθεί στη γνώση, στη μάθηση και την πρόοδο, αλλά για την απάτη εκείνη του διαβόλου, που μας οδηγεί από περιέργεια στην αμαρτία.
γ) ...πνεύμα φιλαρχίας: Μήπως είναι κακό να επιθυμούμε αξιώματα, να καλλιεργούμε τα τάλαντά μας, για να φτάσουμε σε υψηλές θέσεις; Οχι βέβαια. Πρόκειται για τον εγωϊσμό και την τάση να κυριαρχούμε πάνω στους άλλους, να τους καταδυναστεύουμε, να τους πιέζουμε, να τους υποτάσσουμε στις παράλογες επιθυμίες μας.
δ) ...πνεύμα αργολογίας: Αργολογία είναι όσα άχρηστα και επιζήμια λέγει ο άνθρωπος. Απ’ όλα τα δημιουργήματα ο άνθρωπος έχει το χάρισμα του λόγου. Αν τον χρησιμοποιήσουμε, όπως συνήθως συμβαίνει, για το ψέμμα, τη χυδαιολογία, την κατάκριση, τη συκοφαντία, την κακολογία των άλλων, τα ανόητα και επιπόλαια λόγια μολύνουν την ύπαρξή μας. Ο λόγος σώζει τον άνθρωπο, αλλά και τον σκοτώνει. Ο λόγος εμπνέει, αλλά και δηλητηριάζει. Ενώ έχει αφάνταστα ευεργετική δύναμη, με την αργολογία γίνεται καταστροφή.
Αυτά είναι τα 4 μεγάλα πάθη που πρέπει να εξαλειφθούν, για να δώσουν τη θέση τους στις 4 μεγάλες αρετές.
Β. α) Χάρισέ μου πνεύμα σωφροσύνης: Η πρώτη μεγάλη αρετή είναι η σωφροσύνη. Είναι μια πολυδιάστατη αρετή και σημαίνει πολλά. Σημαίνει σύνεση (λογική), νηφαλιότητα, φρονιμάδα, εγκράτεια, αγνότητα, σεμνότητα. Γι’ αυτό οι Αγιοί μας, μας συμβουλεύουν κάθε φορά που μας οδηγεί ο διάβολος σε κάποιο πειρασμό, να ζητάμε από το Θεό “πνεύμα σωφροσύνης”. Με τη σωφροσύνη κόβουμε τον αέρα του πειρασμού και τον αποδυναμώνουμε. Γιατί η σωφροσύνη συγκρατεί όλες τις καλές σκέψεις και διαθέσεις, που μας ανεβάζουν στον ουρανό και καταργεί ό,τι μας απομακρύνει από το Θεό.
β) ...πνεύμα ταπεινοφροσύνης: Μήπως όμως με την αρετή αυτή, μείνουμε στην περιφρόνηση και στο περιθώριο της ζωής; Αφού αγωνιζόμαστε να γίνουμε κάτι, μήπως μας κόβει την έφεση για την επιτυχία; Γιατί η ταπεινοφροσύνη είναι μια παραξηγημένη αρετή. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μας εμποδίζει την πρόοδο και την εξέλιξη. Η ιστορία μας διαβεβαιώνει ότι όλοι οι μεγάλοι ήταν βαθειά ταπεινοί. Οι Αγιοι του Θεού είναι δάσκαλοι της ταπεινοφροσύνης. Ο ίδιος ο Κύριος μας καλεί να τον μιμηθούμε: “Μάθατε απ’ εμού ότι πράος ειμί και ταπεινός τη καρδία”. “Πας ο ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται”.
Ο ταπεινός είναι ο πιο τέλειος και ολοκληρωμένος. Ο πιο αγαπητός. Κανένας δεν θέλει παρέα τον εγωιστή, κανένας δεν τον εμπιστεύεται. Χρειάζεται όμως αγώνας για να γίνει ταπεινός ο άνθρωπος.
γ) Τρίτη αρετή είναι η υπομονή. Λένε ότι η υπομονή δεν είναι για τους νέους, που σφύζουν από ζωή και δραστηριότητα. Είναι για τους μεγάλους. Οι αρετές όμως είναι άξιες για όλους ή για κανέναν. Για να έχουμε αρετή όταν τη χρειαστούμε, πρέπει να την αποκτήσουμε στην ώρα της. Το ότι ο σημερινός άνθρωπος είναι ανυπόμονος, νευρόσπαστο, αυτό δεν σημαίνει ότι η υπομονή δεν είναι απαραίτητη. Ισα-ίσα, χρειάζεται πολύ περισσότερο. Η υπομονή είναι η πιο μεγάλη δύναμη αντοχής στις θλίψεις και τις δυσκολίες.
δ) Τέταρτη μεγάλη αρετή, είναι η αγάπη. Είναι η κορυφαία αρετή και με θέρμη καρδίας παρακαλούμε τον Κύριο να μας τη δώσει. Αλλωστε, με το νόμο της αγάπης θα κριθούμε κατά τη β’ παρουσία του Κυρίου μας.
Γ. Το τρίτο μέρος της προσευχής: Μας καλεί να στρέψουμε την προσοχή μας στον εαυτό μας και όχι στην κατάκριση των αδελφών μας. Ναι κύριε, “δώρησαι του οραν...” Ολοι μας έχουμε την τάση να κατηγορούμε τους άλλους, ποτέ τον εαυτό μας. Να μη βλέπουμε τα ελαττώματά μας, να βλέπουμε μόνον τα σφάλματα των άλλων και μάλιστα να τα μεγαλοποιούμε. Να προσέξουμε τη λέξη “αδελφός”. Αυτόν που κατακρίνουμε, που κουτσομπολεύουμε, δεν είναι ξένος, είναι αδελφός μας, αφού όλοι είμαστε “κατά χάριν” παιδιά του ενός πατέρα Θεού. Ολοι μεταξύ μας είμαστε αδέλφια “και μη κατακρίνειν τον αδελφόν μου”, λοιπόν.
Αυτή είναι η απλή και σύντομη προσευχή του αγίου Εφραίμ του Σύρου, που όμως είναι συγχρόνως και η πιο σημαντική προσευχή της Μ. Σαρακοστής. Αυτή πρέπει να έχουμε κάθε μέρα στα χείλη μας, στην καρδιά μας και στη ζωή μας. Να τη μάθουμε λοιπόν απ’ έξω να τη λέμε. Κάθε μέρα να ζούμε τα πλούσια νοήματά της.
Σας εύχομαι ευλογημένο Πάσχα
Πρωτοπρεσβύτερος Γεώργιος Αλεβιζάκης