Με την έλευση της εικόνας της Παναγίας Σουμελά από την Ιερά Μονή Καστανιά Ημαθίας για τέσσερις μέρες (27-30 Νοεμβρίου) στην εκκλησία Πεντεκαίδεκα Μαρτύρων, ο πρ. bουλευτής κ. Θεόδ. Πασσαλίδης μίλησε στο εκκλησίασμα για το ιστορικό της εικόνας.
Ο κ. Πασσαλίδης είπε μεταξύ άλλων στην ομιλία του ότι σύμφωνα με την ιερή παράδοση, ο Ευαγγελιστής Λουκάς φιλοτέχνησε με θεία έμπευση 3 εικόνες με τη θεϊκή μορφή της Παναγίας με το Χριστό στην Αγκαλιά της. Η μία βρίσκεται στην Κύπρο, στο μοναστήρι του Κύκκου, η δεύτερη στο μοναστήρι του μεγάλου Σπηλαίου στην Πελοπόννησο και η τρίτη, από το Μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά της Τραπεζούντας, βρίσκεται τώρα στην Καστανιά της Βέροιας.
Η εικόνα της Παναγίας από την Αθήνα μεταφέρθηκε στη Θήβα το 380 μΧ. Δύο μοναχοί, ο Βαρνάβας και ο Σωφρόνιος, πήραν την ιερή εικόνα από τη Θήβα και την πήγαν στον Πόντο. Εκεί εγκατέστησαν την εικόνα σε μια Σπηλιά στο βουνό Μελά της Τραπεζούντας και έχτισαν το μοναστήρι. Τα εγκαίνια έγιναν το 386μΧ.
Από το Σπήλαιο του Βράχου στάζουν σταγόνες καθαρού νερού. Το Αγίασμα αυτό δεν σταμάτησε να σταλάζει εδώ και 16 αιώνες. Οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου και οι Κομνηνοί της Τραπεζούντας προστάτεψαν το μοναστήρι και του χάρισαν πολλά προνόμια.
Με τα γεγονότα του 1922, οι καλόγεροι του Μοναστηριού έβαλαν την αγία εικόνα και τα άλλα κειμήλια μέσα σ’ ένα κιβώτιο και την έκρυψαν δίπλα στο Μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά, στον περίβολο της μικρής εκκλησίας Αγίας Βαρβάρας. Αυτά έγιναν στον Πόντο.
Το Σεπτέμβριο του 1931, ο τούρκος Πρωθυπουργός Ισμέτ Ινονού ήρθε στην Ελλάδα να παρακολουθήσει τους Βαλκανικούς Αγώνες. Ο Βενιζέλος, ύστερα από υπόδειξη του Χρύσανθου Φιλιππίδη, του τελευταίου Μητροπολίτη Τραπεζούντας και στη συνέχεια αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, ζήτησε από τον Τούρκο Πρωθυπουργό να επιτρέψει να έρθει η εικόνα από την Τραπεζούντα στην Ελλάδα.
Το αίτημα έγινε αποδεκτό από τον Τούρκο Πρωθυπουργό. Ο Μητροπολίτης Χρύσανθος έστειλε το Μοναχό Αμβρόσιο στην Τουρκία, αφού προηγουμένως πήρε πληροφορίες που ήταν κρυμμένη η εικόνα, από τον Αρχιμανδρίτη της Μονής Σουμελά Ιερεμία, που βρισκόταν στο Φίλυρο Λαγκαδά.
Με τα επίσημα έγγραφα του Τούρκου πρωθουπουργού και του Βενιζέλου, ξεκίνησε ο Αμβρόσιος για τον Πόντο. Προηγουμένως πέρασε από το Ελληνικό Προξενείο της Κωνσταντινούπολης και πήρε μαζί του τον τουρκομαθή συνοδό Aλέξανδρο Βασιλείου και με πλοίο έφθασαν στην Τραπεζούντα. Εκεί παρουσιάστηκαν στην Αστυνομία και το Διοικητήριο. Πήραν μαζί τους στρατιώτες και αστυνομικούς και πήγαν κατ’ ευθείαν στο Μοναστήρι και στο διπλανό εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας. Ετσι ξέθαψαν τα ιερά κειμήλια, τα οποία ο Μοναχός Αμβρόσιος έφερε πίσω στην Ελλάδα και ο Μητροπολίτης Χρύσανθος τα έβαλε στο Βυζαντινό Μουσείο των Αθηνών.
Στις 15 Αυγούστου 1951 τοποθετήθηκε ο θεμέλιος λίθος της μικρής εκκλησίας του Μοναστηριού στην Καστανιά της Βέροιας και στις 15 Αυγούστου του 1952 η σεπτή εικόνα της Παναγίας Σουμελά μεταφέρθηκε από το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών και τοποθετήθηκε στο νέο Μοναστήρι, που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του γιατρού Φίλωνα Κτενίδη. Μαζί με την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σουμελά, σώθηκε και ο Σταυρός του Αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Μανουήλ Κομνηνού και το χειρόγραφο ιερό ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου.
Ο Λεωνίδας Ιασωνίδης, υπουργός Προνοίας στην κυβέρνηση Βενιζέλου, είπε: “όταν η εικόνα της Παναγίας Σουμελά ήρθε στην Ελλάδα, μαζί της ήρθε και ο ΠΟΝΤΟΣ”.